|
FÜTÜRİZM (Gelecekcilik)
20. yüzyılın başlarında İtalya'da ortaya çıkmıştır. öncüsü ve şefi İtalyan şair, romancı, oyun yazarı ve yayın yönetmeni Filippo Tommaso Marinetti'dir. Marinetti’nin 1909’de Paris’te "Le Figaro" gazetesinde yayımladı. Manifesto futurisita (Fütürizm Bildirisi) gelecekçiliğin manifestosu oldu. Edebiyat dünyasına dinamizmi getirdi ve devrim olarak algılandı.
Manifestoda; "Bizler müzeleri, kütüphaneleri yerle bir edip ahlakçılık, feminizm ve bütün yararcı korkaklıklarla savaşacağız" denilerek geçmişin bütünüyle reddediliyordu. "Biz dünyadaki gerçekten sağlıklı tek şeyi, yani savaşa ve ölüme götüren güzel düşünceleri yüceltiyoruz" sözleri ile siyasi tavır konuluyor ve gelişmekte olan faşizm destekleniyordu.
Edebiyat durgunluktan ve uyuşukluktan sıyrılmalıdır. Edebiyatta işlenecek konular saldırgan hareketler, kavga ve dövüştür. Şiirde temel öğeler cesaret, cüret ve isyandır. Sadece kavga güzeldir. Niteliğinde Saldırganlık olmayan bir şaheser olamaz. Şiir tanınmayan ve bilinmeyen güçlere karşı saldırgan olmalıdır ilkeleriyle hareket ettiler. "Sözcüklere özgürlük" parolası ile eserlerinde mantıklı cümleler kurmayı reddeden gelecekçiler Şiirde sokak dilinin kullanmayı tercih ettiler.
Süratin üstünlüğünü savunan Marinetti, bir yarış arabasının Samothrake zaferi (Yunan heykeli) nden daha güzel olduğunu iddia ederek "Mutlak içinde yaşıyoruz, çünkü "her yerde hazır ve nazır olan" edebi sürati biz yarattık" demiştir.
Gelecekçiliğin kurucusu Marinette Avrupa'dan birçok yazarı etkilerdi. İtalya'daki gelecekçiler ilk şiir antolojisini 1912'de yayınladı. İtalya'nın 1. Dünya Savaşı'na girmesini ve Mussolini'yi savunuyorlardı. Onunla birlikte hapsedildiler. Gelecekçilik faşizm ile özdeşleşti. Ve 1920'lerin ortalarına doğru etkisini yitirdi.
Rusya'da Velemir Hlebinikov ve Mayakovski gelecekçiliğe yöneldi. Rus gelecekçiler kendi bildirgelerini yayınladı, Puşkin, Tolstoy, Dostoyevski reddedildi. İtalyan fütürizminden etkilenen ve ona çok şey borçlu olan Rus fütürizmi 1917 Ekim devriminden sonra da güçlenerek devam etti. Mayakovski'nin ölümüne kadar etkisini sürdürdü.
Anarşist bir başkaldırı anlayışı içinde ahlak kurallarıyla kültür mirasını reddeden, gerçeği yeniden kurmak amacıyla, sözlüğü, sözdizimi ve ölçüyü yıkıp estetik kalıpların yok eden ve proletaryanın hizmetine giren gelecekçilere Lenin ihtiyatla yaklaşmıştır. Bu yaklaşımda İtalyan gelecekçilerin faşizmi desteklemesinin de payı vardır.
Türk edebiyatında fütürizmin etkisinde bazı ürünleri, Rusya'da bulunduğu yıllarda (1922-1928) Nâzım Hikmet kaleme aldı. Mayakovski ve başka fütürist şairlerin bir takım öz ve biçim yeniliklerini benimseyen şair; İtalyan ve Rus fütürizminin özellikleri olan özgür nazım tekniği, teknoloji hayranlığı (demir raylarda koşan demir beygir, asma köprüler, elektrikli tezgahlar), hızın güzelliği, çalışan kadının yüceltilmesi gibi öğeleri kullandı ("Makinaşmak istiyorum", "Sanat telakkisi" gibi şiirler). Ancak Nazım Hikmet'te fütürizmin etkisi uzun sürmedi.
Ezra Pound, D. H. Lawrence ve Giovanni Papini Severiyanin, Kruçenıyn Hlebnilov, Kamenskiy, Mayakovskiy, E. Guro, Aseyev, Pasternak M. Semenko bu akımdan etkilenin yazarlar olarak sayılabilir.
|
